Żal po stracie Hospicjum Wągrowiec

Na podstawie książki: „Interwencja kryzysowa – Leviton Sharon C., Greenstone James L,

Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Opracowała redakcja portalu: www.hospicja.pl

Czynnik żalu w sytuacji kryzysowej

W każdej sytuacji kryzysowej występuje żal. Kryzys powoduje stratę, a strata rodzi żal. Człowiek smuci się z powodu utraty rzeczy, które były dla niego ważne. Jeśli strata jest tak wielka, że całkowicie zakłóca normalne funkcjonowanie, przeżywamy kryzys. Jeśli jednak uważamy ją za mniej istotną, proces opłakiwania straty wkrótce się kończy dzięki uruchomieniu normalnych mechanizmów radzenia sobie.

Interwent powinien uświadomić sobie działanie trzech elementów w sytuacji przeżywania żalu po stracie. Są to: intensywność emocji przeżywanych w wyniku straty, wartość przypisywana utraconej przez poszkodowanego rzeczy oraz długoterminowe skutki, jakie strata prawdopodobnie spowoduje w jego życiu. Jak w każdej sytuacji kryzysowej, wielkość straty określa punkt widzenia ofiary. Kryzys jest zawsze w oku patrzącego. Sposób, w jaki ofiara postrzega świat, stanowi o rzeczywistości, w jakiej ona żyje. Skuteczna interwencja, a co za tym idzie pomoc, wymaga znajomości tej reguły. Rozważcie poniższe stwierdzenia wypowiadane przez ofiary kryzysu w rozmowie z interwentem:

„W zeszłym miesiącu wprowadziliśmy się do nowego, pięknego domu”.
„Moja córka wyszła w ubiegłym tygodniu za mąż za wspaniałego młodego człowieka”.
„Wczoraj przeszedłem na emeryturę”.
„W mojej firmie przeprowadzono redukcję etatów. Straciłem pracę”.
„Skradziono mi portfel”.
„Mój mąż został wyłącznym prawnym opiekunem dzieci”
„Niedawno umarła moja żona”
„,Wczoraj włamano się do mojego domu”.
„Nie mogę znaleźć papierowej chusteczki”. (Ofiara ma cztery lata).
„Właśnie się dowiedziałam, że mam raka piersi”
„Dziś rano zdechł mój pies”

Pierwsze trzy sytuacje mogą budzić radosne i pozytywne reakcje. Osiem pozostałych wskazywałoby na smutek i negatywizm.

Przeczytajmy ponownie stwierdzenia ofiar w rozmowie z interwentem. Obok każdej z nich zamieściliśmy zdanie uzupełniające, które mówi o kryzysie. Informacje te można uzyskać w trakcie fazy oceniającej interwencji.

„W zeszłym miesiącu wprowadziliśmy się do nowego, pięknego domu”
Kryzys: Nie chciałam się rozstawać z przyjaciółmi, sąsiadami
i ogrodem, który pielęgnowałam przez osiem lat. Lubiłam tam mieszkać. Chcę wracać do mojego domu. Byłam tam szczęśliwa. „Moja córka wyszła w ubiegłym tygodniu za mąż za wspaniałego młodego człowieka”
Kryzys: Moja mała córeczka odeszła. Nasza rodzina rozpada się. Bałam się tego i teraz to nastąpiło.
Straciłem pracę”
Kryzys: Pracowałem firmie przez 40 lat. Byłem najlepszy, a teraz jestem nikim.
„W mojej firmie przeprowadzono redukcję etatów. Straciłem pracę”
Kryzys: Co ja teraz zrobię? Nasza kultura nie pozwała kobiecie pracować, a już na pewno zarabiać więcej niż mężczyzna. Stracę szacunek otoczenia.
„Skradziono mi portfel”
Kryzys: Nikt mnie nie zaatakował fizycznie. Zabrano mi jednak coś bardzo cennego. Nie odzyskam już tych zdjęć.
„Mój mąż został wyłącznym prawnym opiekunem dzieci”
Kryzys: Dzieci pomyślą, że nie dość się o nie starałam. Będą przekonane, że ich nie kocham. To mnie dobija. Nigdy nie pogodzę się z tą stratą.
„Niedawno umarła moja żona”
Kryzys: Jestem taki samotny. Czuję się zagubiony. Nic mi nie pomaga.
„Wczoraj włamano się do mojego domu”
Kryzys: Odczuwam to jako gwałt.
„Nie mogę znaleźć papierowej chusteczki”.
Kryzys: Tatuś narysował na niej mój portret, zanim zginął w wypadku samochodowym.
„Właśnie się dowiedziałam, że mam raka piersi”
Kryzys: Będą mnie operować. Stracę część swego ciała. Być może stracę również życie.
„Dziś rano zdechł mój pies”
Kryzys: Tak naprawdę nie chodzi o psa. Był bardzo dokuczliwy. Nie mogę jednak uporać się z kolejną śmiercią, kolejną stratą.

Stało się jasne, że we wszystkich tych sytuacjach ofiary przeżywają smutek.

Mamy doskonałą sposobność przypomnienia tego, co napisano w rozdziale trzecim na temat komunikacji. Każdy komunikat składa się z trzech elementów: przekazuje treść, uczucia oraz znaczenia. Gdyby interwent nie był dość uważny, słuchając pierwszych trzech wypowiedzi, mógłby poprzestać na ich treści i nie rozpoznać sytuacji kryzysowej. Komunikacja zostałaby wówczas przerwana, a kryzys by się pogłębił.

Zachęcajcie ofiary kryzysu i pozwólcie im wyrażać emocje bez osądzania.
JONES: W zeszłym miesiącu odszedłem na emeryturę z firmy, w której przepracowałem 35 lat.

INTERWENT: Dostrzegam głęboki smutek w pańskich oczach.

JONES: Nie mogę opanować płaczu. Czuję się tak, jakby moje życie się zatrzymało… Wstydzę się, kiedy wszyscy wokół mi mówią, że jestem szczęściarzem, bo mogę teraz robić to, co chcę. A ja chcę znowu być kimś… Chcę czuć się ważny i żywy! Teraz tylko czekam na śmierć.

Dajcie ofiarom czas na wyrażenie tego, co czują, zanim wskażecie im inne możliwości.
INTERWENT: Panie Smith, powiedział pan, że nikt nie rozumie tego, co pan przeżywa.

SMITH: Zaproponowano mi spółkę w agresywnie prowadzonej firmie, która ma dobrą pozycję.

INTERWENT: Co to dla pana oznacza?

SMITH: Pogłębienie cierpienia. Będę musiał przeprowadzić się na Zachodnie Wybrzeże

INTERWENT: A co to znaczy?

SMITH: Właśnie przeżyłem bolesny rozwód.. Straciłem żonę, dom i mnóstwo rzeczy, które były dla mnie ważne. Moi rodzice też tu mieszkają. Przeprowadzka spowoduje, że stracę kolejnych ludzi i rzeczy. Nie mogę odrzucić tej oferty z powodów finansowych, ale nie jestem w stanie zrezygnować z niczego więcej.

INTERWENT: Słyszę, jak trudna jest dla pana ta decyzja. Doświadcza pan silnych uczuć w związku z przeprowadzką i stratą rzeczy, które są dla pana ważne.

Zapewniajcie ofiary, że ich uczucia są normalne i że je akceptujecie

BROWN: Mój mąż zmarł sześć tygodni temu. Sama też straciłam ochotę do życia

INTERWENT: Bardzo mi przykro, że pani tak cierpi, pani Brown. Czego pani teraz potrzebuje?

BROWN: Jest pani jedyną osobą, która mnie o to zapytała. Wszyscy wciąż mi mówią, co mam robić i jak mam się czuć. Musiałam być dzielna, żeby nie ranić niczyich uczuć ani nie niepokoić dzieci. Ale czuję, że dłużej tak nie mogę!

INTERWENT: Trudno jest zachowywać pozory.

BROWN: Proszę pozwolić mi być sobą, choć przez chwilę. Chcę być sobą.
INTERWENT: Mamy czas. Jestem tutaj.

Zapewniajcie ofiary, że są w stanie przeżyć osamotnienie i ból

INTERWENT: Słyszę, że pan cierpi. Nie wiem, co pan przeżywa, ale widzę, że to bardzo boli. Wiem też, pan sobie z tym poradzi

Pozwólcie ofiarom mówić o ich poczuciu winy, które może towarzyszyć sytuacji kryzysowej. Uznajcie to uczucie, tak jak uznajecie wszystkie inne.
Pozwólcie ofiarom wyrażać złość i urazę w wyniku straty. Zapewniajcie, że te uczucia są normalne.
Okazujcie troskę, zainteresowanie i nie osądzajcie.
Przemawiajcie do ofiar we właściwy sposób.
Proście o pozwolenie, zanim kogoś dotkniecie.

Czego doświadczają ofiary żalu po stracie:

Zaburzenie równowagi.
Oszołomienie.
Brak koordynacji.
Nadmierny apetyt.
Zaburzenia snu.
Samoistne otępienie, jakie powstaje w wyniku zażywania leków.
Poczucie obcości wobec własnego ciała.
Rozdrażnienie.
Złość.
Brak kontaktu z rodziną, przyjaciółmi i współpracownikami.
Wściekłość w głębi duszy.
Poczucie rozpadu fizycznego i emocjonalnego.
Utrata kontroli.
Głęboki smutek.
Brak nadziei.
Niechęć lub niemożność podejmowania decyzji.
Utrata wiary w sens czegokolwiek.
Zatrzymanie w czasie i przestrzeni.
Poczucie, że wszelkie działanie, nawet najmniejsze, stanowi nadmierny wysiłek.
Zawstydzenie z powodu obecnych uczuć.
Poczucie winy.
Obezwładniające uczucie paniki przed tym, że nic już nie wróci do dawnego porządku.
Zamęt, który donikąd nie prowadzi.
Uraza w wyniku poniesionej straty.
Ulga, że nastąpiła ostateczna strata, i wynikające z niej poczucie winy.
Uczucie odepchnięcia, pogrążenia i własnej małości.
Chaos wynikający z pojawienia się nowych i sprzecznych uczuć.
Naprzemienna euforia i depresja.

Interwencja prowadzona samodzielnie przez ofiary

Interwenci powinni następująco pomagać ofiarom:

Przeżywać uczucia. Niech pozwalają sobie przeżywać wszystkie uczucia.
Unikać większych zmian, które wymagają zerwania kontaktu emocjonalnego i fizycznego z najbliższymi, z systemem wsparcia oraz z tym, co jest znajome i bezpieczne.
Wstrzymać się z podejmowaniem poważniejszych decyzji.
Polegać na bezpieczeństwie tego, co znajome.
Ograniczać się do realistycznych oczekiwań w związku z pracą, domem, obowiązkami, życiem rodzinnymi i innymi dziedzinami życia.
Szukać towarzystwa pomocnych i życzliwych ludzi oraz w miarę możności unikać tych, którzy pogłębiają uczucie dyskomfortu.
Dobre intencje nie są równoznaczne z niesieniem pomocy. Uświadomić sobie, że śmierć bliskiej osoby rodzi poczucie bezsilności. Ofiary powinny skupić się na tych sferach życia, nad którymi mają kontrolę.
Przestrzegać ustalonego porządku dnia. Ludzie pogrążeni w żalu powinni wstawać rano, ubierać się i wychodzić. Pomaga im to odzyskać poczucie celowości i ukierunkowania.
Dbać o siebie w następujący sposób:

Jeśli charakter pracy nie pozwała na odpoczynek w ciągu dnia, zorganizować sobie czas na relaks przed pracą lub po niej;
przyjmować witaminy uzupełniające dietę i minimalizujące stres;
wykonać codziennie ćwiczenia fizyczne, żeby rozluźnić napięcie;
chodzić na codzienne spacery i czerpać energię za pośrednictwem zmysłów dotyku, węchu, czucia, słuchu i wzroku.

Pozwolić na to, by powrót do równowagi trwał tak długo, jak trzeba.
Odkrywać swoje osobiste zasoby i czerpać z nich.

Radzenie sobie z rozłąką oraz z niewiadomym

Interwenci powinni pomagać ofiarom:

Koncentrować się na tym, co jest.
Unikać koncentrowania się na odległej przyszłości.
Żyć teraźniejszością.
Cieszyć się związkami rodzinnymi i społecznymi oraz pozwalać na swobodną wymianę myśli i dzielenie się uczuciami.
Doprowadzać do końca przedsięwzięcia. Jeśli nie ma nic takiego, warto podjąć jakiś projekt i cieszyć się jego realizowaniem.
Postrzegać każdy dzień jako zwycięski.
Pamiętać o tym, że każdy ma inny sposób radzenia sobie. Powinniśmy więc szukać najlepszych rozwiązań na podstawie indywidualnych potrzeb.
Brać odpowiedzialność za swoje życie i w ten sposób pomagać sobie samemu.
Brać czynny udział w codziennych zajęciach.
Wyznaczać sobie realistyczne cele.
Nawiązywać kontakt z innymi ludźmi i informować ich o pragnieniach, potrzebach i problemach ofiary.
Brać odpowiedzialność za swój sposób myślenia.
Wpływać na otoczenie ofiary.
Pracując z rodziną, przyjaciółmi i współpracownikami ofiar w celu zapewnienia poszkodowanym poczucia kontroli, celowości oraz nadziei.
Zachęcając je do szczerości i otwartości w kontaktach z innymi.
Pamiętać, że w życiu zdarzają się zarówno dobre, jak i złe chwile.
Koncentrować się na tym, co dobre, i nigdy nie tracić nadziei na to, że przyszłość będzie jeszcze lepsza.
Dzieląc się przemyśleniami oraz uczuciami tylko na życzenie ofiary.
Uświadamiać sobie fakt, że rozmowa rozładowuje czasem napięcie emocjonalne.
Pamiętać o tym, że rozmowa może przynieść nowe ujęcie zagadnienia i pomóc w radzeniu sobie z konkretnym problemem lub sytuacją.
Pamiętać o tym, że można zasięgnąć porady specjalisty, jeśli rozmowa z członkiem rodziny lub przyjaciółmi nie jest możliwa.
Przyjąć do wiadomości fakt, że grupy samopomocy i możliwość dzielenia się wspólnymi problemami wspomagają proces powrotu do zdrowia.
Pamiętać o tym, że wyrażanie uczuć w obecności innych ludzi może przynieść ogromną ulgę.
Starać się jak najpełniej przeżywać każdy dzień.
Odkryć, że niektóre problemy można złagodzić dzięki informacji, wsparciu emocjonalnemu, wiedzy, wierze i miłości.
Przyjąć do wiadomości, że postanowienie przeżycia swojego życia możliwie najlepiej może pomóc nawet w obliczu rozłąki.
Przyjąć do wiadomości, że komunikowanie się z bliskimi ludźmi podtrzymuje kontakt ze światem.
Żyć z poczuciem celowości oraz nadziei na trwałość dobrych kontaktów z rodziną, przyjaciółmi oraz osobami stanowiącymi największą ostoję.
Wyznaczać sobie małe cele oraz konstruktywne zajęcia.
Pytać: „Co jest dla mnie ważne w tym momencie?” oraz „na czym mi najbardziej zależy?”
Myśleć o potrzebach swojej rodziny, innych rodzin, przyjaciół oraz ważnych dla siebie osób.
Prowadzić dziennik uczuć, myśli oraz przeżyć.
Kierować swoją energię na przeżywanie każdego dnia i oceniać każdy dzień na podstawie tego, co się zrobiło.
Starać się żyć w pełni normalnie.
Otaczać się przedmiotami, które sprawiają radość, takimi jak zdjęcia, obrazy, muzyka, czasopisma oraz książki.
Otaczać się znajomymi przedmiotami.
Być na bieżąco z tym, co się dzieje w okolicy oraz w całym kraju.
Umawiać się z przyjaciółmi do kina lub restauracji albo zapraszać ich do siebie.
Zauważając, że ofiara kryzysu chce być czasem sama i że tak ma być.
Zachowywać szacunek do siebie, nawet jeśli czasem wydaje się to trudne.

Radzenie sobie ze skutkami kryzysu

Kryzys przywołuje często bolesne wspomnienia o podobnych sytuacjach z przeszłości. Dlatego też jego ofiary muszą sobie radzić z uczuciami, z którymi nie poradziły sobie wcześniej lub które błędnie uznały za opanowane. Rany emocjonalne odnawiają się i krwawią. Przykra może być rocznica kryzysu. Często odczuwamy wówczas trudny do określenia niepokój.

Oto przykłady reakcji, jakie występują często w wyniku stresu po traumatycznym przeżyciu. Pojawiają się one często u osób, które przeżyły tragiczne zdarzenia lub były ich świadkami. Reakcje te różnią się pod względem intensywności oraz czasu trwania; są też niezależne od tego, czy doznaliśmy szkody fizycznej. Mimo że myśli, uczucia i zachowania, o których mówimy, mogą być silnie stresujące, pamiętajmy o tym, że stanowią one normalne reakcje na sytuacje kryzysowe.

Myśli

natrętne myśli lub wspomnienia o wydarzeniu,
powtarzające się sny lub koszmary nocne,
zaskoczenie z powodu osób, miejsc lub wydarzeń przypominających o wydarzeniu kryzysowym,
rekonstruowanie w myślach tego, co się wydarzyło, żeby odzyskać poczucie kontroli,
koncentrowanie się na problemach lub wspominanie,
kwestionowanie swoich poglądów na świat lub wierzeń religijnych,
zastanawianie się nad tym, „co by było, gdyby…” albo „gdyby tylko…” w sytuacji kryzysowej.

Uczucia

narastający lęk,
otępienie lub rezygnacja,
brak radości z codziennej krzątaniny,
depresja,
nieufność,
złość, pragnienie zemsty lub odwetu.

Zachowanie

nadmierna czujność i pobudzenie,
zbytnia dbałość o bezpieczeństwo rodziny i swoje własne,
zaskoczenie wywołane reakcją somatyczną na śmierć

Źródło: http://www.hospicja.pl/opieka_psych/article/275/chapter_1.html

Udostępnij